ასკლეპიოსი

  ასკლეპიოსი (ბერძნ. Ἀσκληπιός) — მკურნალობის ღვთაებაა ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში. იგი აპოლონის ვაჟია. მისი კულტი განსაკუთრებით გავრცელდა ძვ.წ. V საუკუნიდან. ასკლეპიოსის კულტის ცენტრი იყო ეპიდავრისი. ძვ.წ. III საუკუნიდან იგი გავრცელდა რომშიც, სადაც ასკლეპიოსს ეკულაპიუსს უწოდებდნენ. ასკლეპიოსის სამლოცველოები ასკლეპიონები სამკურნალო ადგილებად ითვლებოდა. ასკლეპიოსის ატრიბუტია კვერთხზე შემოხვეული საღვთო გველი. იგი თავიდან მოკვდავი იყო, მაგრამ მკურნალობის გასაოცარი ნიჭის გამო მიიღო უკვდავება. მისი კვერთხი დღეს მედიცინის სიმბოლოა.

33ასკლეპიოსი აპოლონის და დედოფალი კორონიდას ვაჟია. კორონიდას ასკლეპიოსზე ორსულობისას შეუყვარდა ისქიოსი. ყვავმა როცა ისინი ერთად დაინახა აპოლონთან გაფრინდა და დააბეზღა. განრისხებულმა აპოლონმა კორონიდას მოსაკლავად მისი და არტემისი გააგზავნა. როდესაც კორონიდას სხეული დაწვეს ჰერმესმა გამოიყვანა მუცლად მყოფი ასკლეპიოსი და აღსაზრდელად კენტავრ ქირონს მიაბარა. მითის თანახმად თეთრ ყვავს კოცონის კვამლი მოხვდა და მას შემდეგ გაუშავდა თეთრი ბუმბული. ქარონმა მედიცინა აპოლონისგან ისწავლა, ასკლეპიოსმა კი მისგან და დროთა განმავლობაში აღმზდელიანად ერთად მთელ კაცობრიობას გადააჭარბა ცოდნით. იგი ჩავიდა კუნძულ კოსზე და ადგილობრივებს მკურნალობა ასწავლა. ასკლეპიოსის კულტი განსაკუთრებით გავრცელდა ძველი წელთაღრიცხვის V საუკუნიდან. ასკლეპიოსს ეპიონასთან ეყოლა სამი ვაჟი: ტელესფორუსი, პოდალირიუსი და მაქაონი და ექვსი ქალიშვილი: ჰიგია (ჯანმრთელობა), პანაკეა (პანაცეა), იასო (განკურნება), აგლეა (ნატიფობა), აკესო (მკურნალობის პროცესი) და მედიტრინა (გაუტკივარება). ასკლეპიოსი იმდენად დიდი მკურნალი გახდა რომ მკვდრების გაცოცხლებაც შეძლო. ათენამ მას გორგონა გადასცა, რომლის სიხლის მეშვეობითაც მკვდრებს აცოცხლებდა. მისი დახმარებით ხალხმა სიკვდილი შეწყვიტა. სივდილის ღმერთმა თანატოსმა მსხვერპლი დაკარგა და ზევსს შესჩივლა მსოფლიო წესრიგის დარღვევაზე. ზევსიც დათანხმდა ასკლეპიოსის დასჯაზე, რადგან თუ ადამიანები მუდმივად იცოცხლებდნენ უკვდავებით ღმერთებს გაუტოლდებოდნენ. ყოვლის განმკურნებელ ღმერთს ზევსმა ელვა ესროლა და მოკლა. განრისხებულმა აპოლონმა ზევსს ცოკლოპები დაუხოცა, რომლებსაც ზევსისთვის ელვის დამზადება ევალებოდათ. ამის საპასუხოდ კი ზევსმა აპოლონს ერთი წლის განმავლობაში თესალიის მეფის ადმეტოსის საქონლის მოვლა დაავალა. სიკვდილის ქალღმერთებმა მოირებმა ასკლეპიოსი მკვდრეთით აღადგინეს.

33ერთხელ კრეტის მეფეს, მინოსს, ვაჟი გაუხდა ავად. მაშინვე ასკლეპიოსთან აფრინეს მაცნე. ასკლეპიოსიც გზას გაუდგა. დინჯად მიუყვებოდა ზეთის ხილის კორომებს და თავის განუყრელ კვერთხს ებჯინებოდა. კვერთხი შემთხვევით გველხოკერას დააბჯინა და სული გააფრთხობინა ქვეწარმავალს. ასკლეპიოსი დაღონდა, ჯერ ერთი, ეწყინა, გველი რომ შემოაკვდა, აქამდე ჭიანჭველასთვის არ დამიდგამს ფეხი და ეს როგორ დამემართაო; მეორეც, ცუდად ენიშნა ეს ამბავი – იფიქრა, მეფის წული ალბათ ვერ გადარჩება და მეფე ნამდვილად სიკვდილით დამსჯისო. უცებ, სად იყო და სად არა, ბილიკზე მეორე გველხოკერა გამოსრიალდა, მიწყვიტ-მოწყვიტა ბალახბულახი, მიუსვ-მოუსვა მკვდარ მეგობარს და გააცოცხლა! ასკლეპიოსი, როგორც ექიმს შეშვენის, დაკვირვებული კაცი იყო, მანაც სასწრაფოდ დაკრიფა ის მაცოცხლებელი ბალახბულახი, მიუსვ-მოუსვა ავადმყოფ უფლისწულს და ელვის უსწრაფესად გამოაჯანმრთელა.

33ძველ საბერძნეთში საგვარეულოები და ექიმები როგორებიც იყვნენ ჰიპოკრატე და არისტოტელე ასკლეპიოსის შთამომავლებად ითვლებოდნენ. მას მიეძღვნა XVI ჰომეროსის და LXVII ორფიკული ჰიმნი.

ჰელიოსი

    ჰელიოსი (ბერძნ.Ἥλιος)  ბერძენთა მზის ღმერთი, ჰიპერიონიდი, ხალხის საფიცარი, ტიტან ჰიპერიონისა და თეას (თეიას) მარად ჭაბუკი შვილი, მზე, სამყაროს სხივთამთოველი, მზის ეტლის მძლავრი მფლობელი, სელენეს და ეოსის (მთვარისა და განთიადის) ძმა და ფაეტონისა და ჰელიადების მამაა. მისი შვილები არიან ასევე: მეფე აიეტი, ჯადოქარი კირკე და მინოსის ცოლი პასიფაე (ოკენიდ პერსეიდასაგან).

33ტიტანთა მემკვიდრეს თვითონაც ტიტანს ეძახიან და მაშინ რანგით დგას დაახლოებით პრომეთეს და ჰეკათეს სიმაღლეზე. მაგრამ უფრო აღიარებულია როგორც ძალუმი ღვთაება, აგრეთვე ჰიპერიონად „მაღლამცხოვრებად“ წოდებული. ეოსის შემდეგ დგება შორეულ აღმოსავლეთში, ოკეანის უბესთან , ჯდება მზიურ მოციმციმე ოქროს ეტლში, რომელშიაც ოთხი ცეცხლისმფრქვეველი რაში შეუბამს, ციურ ბილიკს აიქროლებს, თანდათან ამაღლდება, ცის კაბადონზე გააქროლებს ეტლს, გაანათებს ქვეყნიერებას, ჩაეშვება ოკეანეში, ღამით კი ოქროს ეტლიანად ჯდება ოქროს ნავში, გადასცურავს ჩრდილოეთის დიდ ზღვას და ისევ აღმოსავლეთში ბრუნდება, თავის ოქროს სასახლეში, რათა დილით ისევ მარადიულ გზას დაადგეს ცოცხალ არსთა სასიხარულოდ. ჰომეროსი არ იცნობს ჰელიოსის ეტლსა და რაშებს (მოგვიანებით მათ უწოდეს: პიროსი, აეოსი, ეფონი და პლეგონი), არც მის ოქროს სასახლეს, არც ოქროს ნავსა და აღმოსავლეთით მოქცევას. იცის, რომ ოკეანის ნაკად-უბეში (ლიმნეში) იწყება მისი ციური გზა, ქვეყნიერების მანათობლის სხივი ყველგან და ყველაფერში აღწევს (პანდერკეს, -კეტეს, ”ყოვლის მხილველი” ჰომ, ესქ, ანთ) ამიტომ გასაგებია, რომ ფიცისა და პირობის დადებისას, როცა კი სამართალს ახსენებენ, ჰელიოსს უხმობენ, როგორც ღმერთს, რომელიც ყველა სიღრმეს ჭვრეტს. იგი მზიური, ნათელი, კეთილი ღმერთია. მხოლოდ მან და ჰეკატემ შეამჩნიეს, რომ პერსეფონე ჰადესმა გაიტაცა და დემეტრეს შეატყობინეს, ქვესკნელშიაო. ჰელიოსმა ჰეფესტოს ენა მიუტანა, რომ აფროდიტე არესსთან იზიარებდა სარეცელს, რის გამოც აფროდიტე გადამტერებული იყო ჰელიოსზე და მის შთამომავლობაზე.

33ასულის დაკარგვით შეძრწუნებული კეთილშობილი დემეტრე ჩირაღდნოსანი ჰეკატეს დახმარებით პოულობს ჰელიოსს: ”გთხოვ, ჰელიოსო, ყურად იღე ქალღმერთის თხოვნა, რადგან ოდესღაც გახარებდი სიტყვით და საქმით! შუქმოციმციმე ეთერიდან მესმა კივილი შესაბრალისი ასულისა, ჩემი ნუგეშის, თითქოს შეიპყრეს ტლანქი ძალით. მე რას ვნახავდი, შენ კი ნათელი ეთერიდან დასცქერი შენი სხივთამთოველი თვალთა მზერით ზღვასა და ხმელეთს. მითხარი სიმართლე: ხომ არ ნახე ასული ჩემი ვინ გაიტაცა ძალადობით…”. ჰელიოსი მხურვალე თანაგრძნობით უხსნის, ზევსმა დაუთმო შენი ასული თავის ძმას, ჰადესსო”. (ჰომ. ჰიმ. დემეტრეს, 64-72).

33კუნძულ ტრინაციაზე (თრინაკია) ჰელიოსს დაუდის შვიდი რქოსანი საქონლის ჯოგი და ამდენივე ცხვრის ფარა, თითოეულ ჯოგში 50 სული პირუტყვია, არც მეტი, არც ნაკლები (ოდ. 12, 17). ესეც გააზრებული სიმბოლიკაა: ძვ. კალენდრის წელი 50 კვირას შეიცავდა, კვირა შვიდ დღეს და შვიდ ღამეს. მისი სახელობის ჯოგებშიც საერთოდ თეთრი ან მოწითალო საქონელი ჰყავდათ. თრინაკიაზე მათ მწყემსავდნენ ჰელიოსის და ნეაირას ქალიშვილები — ფაეთუზა (ფაოსი) და ლამპეტია (ლამპო). ამის გარდა, ოკეანიდ კლიმენესგან ჰყავდა მშვენიერი ვაჟი ფაეთონი, რომელმაც მამა იპოვა, ერთი დღით მზის ეტლი სთხოვა, რაშებს სუსტი ხელით ვერ მოერია და ზევსმა მეხით განგმირა, რათა სამყარო არ გადაეწვა; პერსესთან (პერსეიდასთან) კი ჰელიოსს ჰყავდა აიეტი, კირკე და პასიფაე. შვილის — ფაეთონის სახელი თვით ჰელიოსის ზედწოდებაა („სხივოსანი“, ოდ. 5, 479).

33ჰომეროსის თანახმად ჰელიოსს ყავდა შვიდი ძროხის და შვიდი ცხვრის ჯოგი, რომელთაც ნიმფები ფაეტისა და ლამპტია მწყემსავდნენ. ჰელიოსი ყოველდღე უყურებდა ციდან  თავის საყვარელ ცხოველებს. ერთხელაც როდესაც ოდისევსი კუნძულ ტრინაციაზე გადავიდა ეკიპაჟთან ერთად რამდენიმე ხარი დახოცა შესაჭმელად. გაბრაზებულმა ჰელიოსმა ზევსს თხოვა ისინი დაესაჯა და ზევსმაც მათ გემს მეხი სტყორცნა და ჩაძირა ეკიპაჟიდან მარტო ოდისევსმა მოახერხა გადარჩენა.

33ჰელიოსის კულტი უმეტესად გავრცელებული იყო: კორინფოზხე, არგოსზე, ელიდაზე და როდოსზე; სადაც მისი კოლოსალური ქანდაკება „როდოსის კოლოსი“ იდგა. ქრისტიანობის რომის სახელმწიფო რელიგიად ქცევის დასაწყისში იმპერატორ იულიანეს სურდა ჰელიოსის კულტის დამკვიდრება, რაც ვერ მოახერხა რადგან სპარსეთთან ომის შემდეგ უკან დახევისას გარდაიცვალა. ყოველწლიურად 20 ივლისს საბერძნეთის ქალაქებში ჰელიოსის და ზევსისადმი მიძღვნილი დღესასწაული იმართებოდა. ჰელიოსს მიეძღვნა XXXI ჰომეროსის და VIII ორფიკული ჰიმნი.

ჰელიოსის  შვილები

ეგლასთან:

ქარიტები

აგლეა

ევფროსინია

ტალია

კლიმენესთან:

ჰელიადები

ეთერია

ჰელია

მეროპა

ფება

დიოქსიპე

ფაეტონი

ასტრისი

როდასთან:

ჰელიადები

ტენაგესი

მაკარეუსი

აქტისი

ტრიოპასი

კანდალუსი

ოქიმუსი

ცერცაპუსი

აუგესი

ტრინაქსი

ელექტრიონა

პერსესთან:

ეგა

აიეტი

კირკე

პასიფაია

პერსესი

ოკიროასთან:

ფაზისი

ლეუკოტესთან:

ტერსანონი

ნაუსიდამესთან:

ავგეა

გეასთან:

ბიზალტები

სელენასთან:

ორები

სხვებთან:

ეგიალე

აიტონი

აიქსი

ალოეუსი

ქამირუსი

მაუსოლუსი

ფორბასი

სელენა

   სელენა (ბერძნ. Σελήνη) ბერძნულ მითოლოგიაში მთვარის ქალღმერთია, ხოლო რომაულში მას ლუნას სახელით მოიხსენიებდნენ. იგი ჰიპერიონის და თეიას შვილია. არკადიელების მონათხრობებში სელენა მთვარემდე გაჩენილ ქალღმერთად გვევლინება. მას ზეცაში თავად ზევსი უყვარდა და მისგან გაუჩნდა ქალღმერთი პანდია (სიკაშკაშე), რომელსაც ათენში სცემდნენ თაყვანს. არკადიის მთებში სელენა პანის საყვარლად მიიჩნევოდა. მითის თანახმად პანი ცხვრად გადაიქცა,  მთვარის ქალღმერთი მოიტაცა და ტყეში წაიყვანა. სელენას ერთ-ერთი მიწიერი საყვარელი იყო ელიდას მეფე ენდიმიონი. ნადირობისგან დაღლილმა მეფემ თავი გამოქვაბულ ლატმას შეაფარა და ამ დროს სელენამ ზევსს მისი უკვდავება, მარადიული ახალგაზრდობა და მარადიული ძილი შესთხოვა. სურვილი აუხდა და იგი თავის საყვარელ ადამიანს ყოველ ღამე აკითხავდა და მისი ცქერით ტკბებოდა. სელენას ენდიმიონისგან 50 შვილი (50 მთვარის თვის ოლიმპიური ციკლი) მენაები ეყოლა: ნემეა (სავსე მთვარე), მესომენა (ზრდადი მთვარე), პანდეა (კლებადი მთვარე), მენისკი (ნახევარმთვარე) და მენა (სავსე მთვარე). სელენას მიეძღვნა XXXII ჰომეროსის და IX ორფიკული ჰიმნი.

ეოსი

   ეოსი (ბერძნ. Ἕως)  ბერძნულ მითოლოგიაში განთიადის ქალღმერთია, ხოლო რომაულ მითოლოგიაში მას ავრორას სახელით მოიხსენიებდნენ. ეოსი ჰიპერიონის და თეიას შვილი და ჰელიოსის და სელენას დაა. ასტრაოსთან მას ეყოლა ასტრები (ვარსკვლავები) მათგან გამოირჩევოდა ფოსფორუსი (რომაულად ლუციფერი), „ცისკრის ვარსკვლავი“ იგივე პლანეტა ვენერა და ანემები (ქარები): ზეფირი (დასავლეთის ქარი), ევროსი (აღმოსავლეთის ქარი), ნოტოსი (სამხრეთის ქარი) და ბორეა (ჩრდილოეთის ქარი). ეოსი დილაადრიან გამოჩნდებოდა ოკეანის თავზე და მის ხვთაებრივ ცხენებთან ფაეტონთან და ლამპოსთან ერთად აიჭრებოდა ცაში. ეოსს ქონდა მიდრეკილება ახალგაზრდა მოკვდავების მიმართ. ამას ბერძნები იმით ხსნიდნენ, რომ იგი ხშირად იზიარებდა სარეცელს არესთან და შურის გამო აფროდიტემ არგუნა მას ასეთი დაუოკებელი ვნება. ეოსი როცა ცაში გადაიფრენდა ახალგაზრდა ადამიანების მიმართ ვნებას განიცდიდა და ამას მიაწერდნენ გარიჟრაჟის მეწამულ წითელ ფერს. ამასგარდა უკავშირებდნენ მამაკაცის დილის ერექციასთანაც. მისი მოკვდავი საყვარლებიდან პოეტები გამოარჩევდნენ კლიტოსს, ტითონს და პროკრიდას ქმარ კეფალს. თუ ეოსი ადამიანის სიყვარულს ვერ მოიპოვებდა იგი მას იტაცებდა, როგორც მოიტაცა კლიტოსი, ტითონი და ზოგიერთი გადმოცემით განიმედი. მას უყვარდა ორიონიც, ხოლო მისი ქმარი ტითონი გახდა. ეოსს ტითონი ისე უყვარდა, რომ ზევსს მისი უკვდავობა სთხოვა, მაგრამ ამასთან დაავიწყდა, რომ მის მუდმივ სიჭაბუკეზეც შევედრებოდა. როდესაც ტითონი დაბერდა და დაუძლურდა ეოსმა იგი საპყრობილეში გამოამწყვდია და მისი სიბერისგან შეცვლილი ხმა რომ არ გაეგო ხოჭოდ გადააქცია. ამ სიყვარულისგან მას ეყოლა ემათიონი და მემნონი, რომელიც ეთიოპიის მეფე გახდა და ტროას ომში აქილევსმა განგმირა.  ძლიერ დამწუხრებულმა დედამ მემნონის სხეული გამოსატირებლად ეთიოპიაში დააბრუნა და ზევსს მისი დების ჩიტებად „მემნონებად“ გადაქცევა სთხოვა. ეოსი ბერძენი დრამატურგის ესქილეს ტრაგედიაში „სულების შეფასება“ ერთ-ერთი მთავარი გმირია. მას მიეძღვნა LXXVIII ორფიკული ჰიმნი.

33მისი სახელი უწოდა ფოტოაპარეტების ერთ-ერთმა უმსხვილესმა მწარმოებელმა ქანონმა თავისი პროფესიონალი აპარატების სერიას Canon EOS და მანქანების ასევე უმსხვილესმა მწარმოებელმა ფოლკსვაგენმა ერთ-ერთი მანქანის მოდელს Volkswagen Eos.

ჰემერა

   ჰემერა (ბერძნ.Ἡμέρα) დღის სინათლის ქალღმერთია ბერძნულ მითოლოგიაში. იგი ნიქტას და ერებოსის შვილი და ეთერის დაა. ჰემერამ მოიტაცა კეფალოსი და მისგან ფაეტონი გააჩინა. ოლიმპიაში იგი ეოსთან ასოცირდებოდა და მნემონის დედათ ითვლებოდა. რომის პანთეონში ჰემერას დიესი შეესაბამებოდა

პონტოსი

   პონტოსი (ბერძნ. Πόντος ) იყო ზღვის სიღრმის ღმერთი ბერძნულ მითოლოგიაში მას უმეტესად ხმელთაშუა და შავ ზღვასთან აიგივებდნენ. იგი გეას და ეთერის შვილი იყო, თუმცა ჰესიოდე „თეოგონიაში“ გეას მის ერთადერთ გამჩენად მოიხსენიებს. მისი შვილები არიან: ნერეუსი, ტაუმასი, ფორცისი, კეტო, ევრიბია, ტელქინები და თევზები.

ტალასა

   ტალასა (ბერძნ. Θάλασσα) არის ზღვის სიღრმის ქალღმერთი ბერძნულ მითოლოგიაში. იგი ეთერის და ჰემერას შვილი და პონტოს ცოლია, რომლისგანაც თევზები, ტელქინები და ჰალია გააჩინა. ბერძენი ეპიკური პოეტის ნონოსის თანახმად ტალასა აპროდიტეს და ეგეონის დედაა. იგი თეტისის ეპითეტია და მისდამი მიძღვნილია XXII ორფიკული ჰიმნი.

ფანესი

   ფანესი (ბერძნ.Φάνης) იყო ხრონოსის და ანანკეს შვილი, სამყაროს წყაროდან, ელვარე კოსმიური კვერცხიდან გამოჩეკილი მოოქროვილი ფრთების მქონე თავდაპირველი, საწყისი არსება. მას ზოგჯერ უწოდებენ პროტოგონოსს (პირველშობილს), ზოგჯერ კი ეროსს, სიყვარულს. სახელი ფანესი ფაქტიურად ნიშნავს «ის ვინც აცხადებს», “ის ვინც ამჟღავნებს» და ენათესავება ბერძნულ სიტყვებს რომლებიც აღნიშნავენ სინათლეს და სინათლის გავრცელებას. ერთი ძველი ორფიკული ჰიმნი მას ასე ახსენებს: «გამოუთქმელო,ფარულო,ბრწყინვალე, ტრიალით მოძრავო შთამომავალო, შენ გაშალე ჩვენს თვალწინ შავი ბურუსი და და შენვე მიეცი წმინდა სინათლე ამ სამყაროს».

ხრონოსი

   ხრონოსი (ბერძნ. Χρόνος) არის დროის ღმერთი ბერძნულ მითოლოგიაში. ორფიკულ თეოგონიაში იგი წარმოადგენს ეთერის, ქაოსისა და ერებოსის წარმომშობს. ხრონოსი ნახსენებია ბერძენი საზოგადო მოღვაწის მესეუსის მიმართ მიძღვნილ ორფიკულ ჰიმნშიც. ფერეკიდეს ხრონოსი ანანკესთან ერთად სამი საწყისის: ცეცხლის, წყლისა და პნევმას (სულის) გამჩენად ესახებოდა. იგი იყო წელიწადის დროების ქალღმერთების ორების მამა. მისი კულტის ნიშნები ანტიკურ სამყაროში არ შეიმჩნევა.

ანანკე

   ანანკე (ბერძნ. Ἀνάγκη) იყო გარდაუვალი ბედისწერის წალღმერთი ბერძნულ მითოლოგიაში. ორფიკულ კოსმოგონიაში იგი გველად გამოისახებოდა და კრონოსთან ერთად მიიჩნეოდა სამყაროს საწყისად. გამოსახულებებში ორივე ერთად გარს შემოხვეოდნენ „პირველად კვერცხს“ , რომელიც მყარ ნივთიერებას განასახიერებდა და ერთად წარმოშვეს მთელი სამყარო. ანანკე ასოცირდებოდა ჰომეროსის მოირებთან და ტეკმორთან ალკმანის კოსმოგონიიდან ( ქრ. შ. VII საუკუნე). ანანკეს ბედისწერის შეცვლა თავად ღმერთებსაც არ სძალულდათ. ძველი ბერძენი პოეტი და გეოგრაფი პაუზანიასი გვაწვდის ცნობებს რომ საბერძნეთის ქალაქ კორინთოში იყო ანანკეს და ბიას (ძალადობის განმასახიერებელი ქალღმერთი) ტაძარი სადაც ორივეს ერთად სცემდნენ თაყვანს. რომაულ მითოლოგიაში ანანკეს ერქვა ნესესიტასი. მისი სახელი უწოდეს იუპიტერის ერთ-ერთ თანამგზავრს.